قالب بندی چیست؟

سال‌های سال است که از بتن به عنوان یکی از بهترین مسالح در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود و تقریباً در تمام پروژه‌های ساختمانی اثری از این ماده مقاوم را می‌بینیم. از زمانی که بشر فهمید ترکیب سیمان پرتلند، آب و شن و ماسه می‌تواند تا این حد به استحکام ساختمان‌ها کمک کند، بتن به چنین محبوبیتی رسید و حالا می‌بینیم که به یک ترکیب آشنا برای همه ما تبدیل شده است. استفاده از بتن مزایای متعددی دارد که مهم‌ترین آن، افزایش مقاومت و استحکام است و در نتیجه آن، می‌توان کاهش هزینه‌ها را نیز قید کرد. حالا برای استفاده از بتن در ساخت و ساز، رعایت برخی اصول ضروری به نظر می‌رسد. در واقع شرط عملکرد بهینه بتن در سیستم ساختمان، رعایت نکاتی است که به افزایش کارایی آن منجر شوند. به عنوان مثال، قالب بندی درست و اصولی از جمله موارد مهمی است که باید در نظر گرفته شود. چنان چه با قالب بندی و اصول آن آشنا نیستید، همراه ما باشید تا به  شرح مفصل آن‌ها بپردازیم.

قالب بتن چیست؟

پیش از پرداختن به قالب بندی، بد نیست آشنایی کلی با قالب بتن و کاربرد آن داشته باشید. برخی از موادی که حالت مایع یا نیمه جامد دارند، پس از مدتی به جامدات تبدیل خواهند شد. به عنوان مثال در سفالگری از گل رسی که قابلیت شکل‌پذیری دارد، ظروفی ساخته می‌شود که جامد هستند. حال در این جا چه اتفاقی می‌افتد؟ مهم‌ترین نکته در چنین مواردی این است که می‌توانید با شکل دادن، آن‌ها را به همان فرمی که مد نظر دارید، تبدیل کنید. در قالب بندی بتن نیز چنین اتفاقی می‌افتد. قالب بتن مثل ظرفی عمل می‌کند که بتن را در خود جای می‌دهد تا شکل آن را به خود بگیرد. از سوی دیگر، این بتن را تا زمان خشک شدن پشتیبانی می‌کند تا بتواند استحکام کافی را به دست آورد.

بتنی که تازه ترکیب می‌شود، به هیچ عنوان مستحکم نیست. وجود آب در این ترکیب سبب کمبود مقاومت و استحکام آن می‌شود و بتن مقاوم زمانی حاصل خواهد شد که آب درون آن تبخیر شود. از این رو بتن به کمک قالب بتن تا زمانی که آب تبخیر شده و از سایر اجزا جدا شود، پشتیبانی خواهد شد. با توجه به اهمیت این نکته در حفظ کیفیت سازه، قالب بتن به یکی از کاربردی‌ترین ابزارهای ساختمانی تبدیل شده و از آن جا که بتن نیز در اغلب پروژه‌ها استفاده می‌شود، کاربرد قالب بتن بیشتر و بیشتر شده است. در ادامه بیشتر به مزایای این ابزار پرداخته‌ایم.

مزایای استفاده از قالب بتن را بشناسید.

استفاده از قالب بتن مزایای متعددی دارد که با شناخت آن‌ها می‌توانید انتخاب بهتری در این زمینه داشته باشید. با وجود آن که هر یک از انواع قالب بتن مزایای خاص خود را دارند، اما برخی ویژگی‌ها را می‌توان به عنوان مزایای کلی هر نوع قالب بندی بتن دانست. به عنوان مثال:

• قالب بتن سبب افزایش استحکام و پایداری بتن خواهد شد. بتنی که توسط قالب پشتیبانی می‌شود، مقاومت بیشتری داشته و کیفیت آن نیز بالاتر است.
• قالب بتن به تراز بودن بتن کمک می‌کند. برای آن که ساختمان‌سازی به درستی انجام شود، لازم است تمام اجزای آن فرم خاصی داشته و تراز باشند. قالب بتن به سبب شکل دادن به بتن در فرمی خاص، سبب تراز شدن آن خواهد شد.
• قالب بندی از وارد شدن تنش‌های مکانیکی به بتن جلوگیری می‌کند. این تنش‌های مکانیکی می‌توانند ویژگی‌های بتن را تغییر دهند و از این رو باید از بروز آن‌ها جلوگیری کرد.
• برای آن که اجزای داخل بتن آرمه نظیر میلگردها جابه‌جا نشوند، لازم است قالب بندی انجام شود.
• از دیگر مزایای قالب بندی بتن می‌توان به جلوگیری از نشت شیره بتن اشاره کرد. قالب بتن در این زمینه می‌تواند مفید واقع شود.
• از سوی دیگر، قالب از کاهش بیش از حد رطوبت بتن نیز جلوگیری می‌کند.
• همچنین می‌توان گفت قالب بتن راه حل مناسبی برای عایق‌بندی است.

در نهایت می‌توان گفت هدف استفاده از قالب بتن، افزایش و بهبود کیفیت بتن در ساخت و ساز است. قالب می‌تواند به روش‌های مختلف این افزایش کیفیت را رقم بزند.

انواع قالب بتن مورد استفاده در قالب بندی

از جمله نکات مهمی که باید درباره قالب بندی به آن اشاره کنیم، نوع قالب بتن است. در واقع قالب بندی عملیاتی است که در آن قالب‌های بتن را برای استفاده در محل مورد نظر مستقر می‌کنند؛ اما نکته بسیار مهم در این فرایند این است که چه نوع قالب بتنی در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

باید گفت انواع گوناگونی از قالب بتن طی سالیان طولانی در صنعت ساخت و ساز مورد استفاده قرار گرفته‌اند که برخی از آن‌ها به سبب کاربرد قابل توجه هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی دیگر، با موارد باکیفیت‌تر جایگزین شده‌اند. در حال حاضر چند نوع از این قالب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند که از جمله آن‌ها می‌توان به قالب بتن فلزی، قالب بتن چوبی و قالب بتن پلاستیکی اشاره کرد. هر یک از این قالب‌ها ویژگی‌های خاصی دارند که انتخاب آن‌ها باید بر اساس همین ویژگی‌ها انجام شود.

پرکاربردترین قالب‌ها را می‌توان قالب‌ها فلزی دانست که با ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد خود، جایگاهشان در صنعت ساخت و ساز را تثبیت کرده‌اند. قالب بتن فلزی به سبب مزایایی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، اغلب در قالب بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• قالب بتن فلزی استحکام و مقاومت بالایی دارد. همین مسئله سبب دوام طولانی آن نیز شده است. به همین خاطر می‌توان تا مدت‌ها از آن استفاده کرد.
• جالب است بدانید قالب فلزی بتن را می‌توان در بیش از ۲۰۰۰ پروژه ساختمانی مورد استفاده قرار داد. این موضوع علاوه بر دوام بالای قالب بتن فلزی، به قابلیت استفاده از آن در سازه‌های مختلف نیز بستگی دارد.
• قالب ببتن فلزی کیفیت بتن را در بالاترین سطح نگه می‌دارد و با آن واکنش نمی‌دهد. به همین دلیل می‌توان با خیال آسوده از آن استفاده کرد.
• قالب فلزی صرفه اقتصادی دارد. اگر چه در ابتدا برای خرید قالب فلزی بتن باید هزینه بیشتری بپردازید، اما در نهایت استفاده چند باره از آن‌ها این هزینه را جبران خواهد کرد.
• نصب قالب فلزی و جدا کردن آن کار آسانی است که می‌توان به راحتی انجام داد. این مسئله سبب صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها خواهد شد.

قالب بندی چگونه انجام می‌شود؟

قالب بندی بتن در واقع فرایندی است که در آن از قالب برای شکل دادن به بتن استفاده می‌شود و در کنار آن، ابزارهای مختلف جهت افزایش مقاومت سازه به کار گرفته خواهند شد. در قالب بندی بتن موارد متعددی نقش دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به کیفیت قالب اشاره کرد. با این حال انتخاب قالب مناسب تمام مسیر نیست و انجام صحیح فرایند قالب بندی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

همان طور که قالب‌های مختلفی در بازار وجود دارند، طبیعتاً انواع مختلف تکنیک قالب بندی نیز ابداع شده‌اند که بسته به نوع قالب، به کار گرفته می‌شوند. قالب بندی فلزی یکی از رایج‌ترین انواع قالب بندی است که در پروژه‌های ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکاتی که در ادامه بیان می‌شوند، نحوه کلی قالب بندی برای انواع قالب است که باید از آن‌ها مطلع باشید. در ادامه اختصاصاً به انواع قالب بندی نیز خواهیم پرداخت.

• پیش از هر چیز، استحکام قالب بندی باید به اندازه‌ای باشد که بار وارده را تحمل نماید.
• برای قالب‌ها باید تکیه‌گاهی در نظر گرفته شود تا قالب‌ها شکل خود را حفظ کنند.
• جلوگیری از نشت شیره بتن به کمک اتصالات ضد نشتی ممکن می‌شود.
• ترجیحاً باید وزن سازه را تا حد امکان کم کنید.
• از ثبات قالب‌ها اطمینان حاصل کنید.
• قالب بندی ممکن است به صورت موقتی و یا دائمی انجام شود. در قالب بندی دائمی، قالب از بتن جدا نخواهد شد.
• برداشت قالب بتن باید زمانی انجام شود که بتن توان تحمل فشارهای وارده را داشته باشد. همچنین تغییرات بتن نباید از مقدار پیش‌بینی شده بیشتر باشد.

ابزارهای مورد استفاده در قالب بندی

برای قالب بندی ابزارهای مختلفی به غیر از قالب مورد استفاده قرار می‌گیرند که باید با آن‌ها آشنا باشید. چند مورد از این ابزارها به شرح زیر هستند:

• پین و گوه: برای آن که قالب‌ها به هم متصل شودند، از پین و گوه استفاده می‌کنیم.
• میان بولت: میان بولت ابزاری است که برای آب‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا فشارهای جانبی کنترل شوند. هنگام قالب بندی میان بولت کار گذاشته می‌‌شود و بولت از میان آن می‌گذرد. پس از برداشت قالب، میان بولت درون بتن باقی می‌ماند.
• شمع: شمع ابزاری است که به عنوان پایه برای کنترل وزن قالب به کار گرفته می‌شود.
• پشت بند: برای مهار فشارهای جانبی بتن و جلوگیری از کج شدن قالب، از گشت بندهای عمودی و افقی استفاده می‌شود.

این‌ها مهم‌ترین ابزارهایی هستند که در قالب‌بندی از آن‌ها استفاده می‌شود. با این حال ابزارهای دیگری در طول این فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرند که هنگام خرید قالب بتن به شما معرفی می‌شوند.

انواع قالب بندی و نحوه انجام هر یک

تقسیم‌بندی قالب بندی بتن را می‌توان بر اساس جنس و یا محل انجام آن بررسی کرد. همان طور که گفته شد، قالب بندی بر اساس جنس با متریال به کار رفته در ساخت قالب بتن مرتبط است. قالب‌ها در انواع چوبی، پلاستیکی، فلزی و … ساخته می‌شوند و طبیعتاً قالب‌بندی آن‌ها نیز بسته به متریال، متفاوت خواهد بود. از طرف دیگر، قسمت‌های مختلفی از ساختمان نیاز به قالب‌بندی دارند؛ مانند تیر، سقف، فوندانسیون، ستون و … . حال هر یک  از آن‌ها به شیوه متفاوتی قالب بندی می‌شوند که به آن‌ها خواهیم پرداخت.

قالب بندی فونداسیون

قالب بندی فوندانسیون را می‌توان با قالب‌های مختلفی انجام داد. در مرحله اول باید به تراز بودن سطح توجه کنید. سطح زیر پی باید تراز و مسطح باشد تا در ادامه مشکلی ایجاد نشود. پس از آن که متراکم‌سازی خاک انجام شده و بتن مگر ریخته شد، می‌بایست آرماتور بندی انجام شود. در این مرحله جایگاه قرارگیری قالب‌ها به کمک میخ‌های فولادی و ریسمان‌ها مشخص می‌شود. پس از آن می‌توان قالب‌بندی را انجام داد. نکته مهمی که در این قسمت باید به آن توجه کنید این است که عدم درزبندی مناسب، در نهایت منجر به نشت شیره بتن می‌شود؛ به همین خاطر باید به درزبندی درست توجه کنید.

همچنین چرب کردن سطح قالب‌ها به شما این امکان را می‌دهد که بدون ضربه بتوانید آن‌‌ها را از بتن جدا کنید.

قالب بندی سقف

قالب‌بندی سقف نیز از دیگر انواع رایج قالب‌بندی است که به فراوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تکنیک‌های مختلفی برای قالب بندی سقف وجود دارد که بسته به پروژه می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. سقف تیرچه بلوک یک نوع ساده قالب سقف است که پیچیدگی خاصی ندارد. در این روش قالب‌ها که اغلب از نوع مدولار هستند، در جایگاه خود قرار می‌گیرند و سپس، شمع‌ها و داربست‌ها آن‌ها را مستحکم خواهند کرد. قالب دال یکپارچه در سقف نوع دیگری از قالب‌بندی سقف است که مطابق آن چه از نامش پیداست، به صورت سرتاسری انجام می‌شود. همچنین قالب وافل نوع خاصی از قالب سقف است که به صورت مشبک طراحی شده و با استفاده از جک و داربست حمایت می‌شود.‌ در استفاده از هر نوع قالب‌بندی سقف، رعایت اصول الزامی است.

قالب بندی ستون

قالب بندی ستون نیز همچون سایر انواع قالب‌بندی‌ها توسط چندین مدل قالب ستون انجام می‌شود. برای این نوع قالب بندی نیز باید قالب‌ها را به خوبی تمیز کنید و پس از آن، روغن کاری نمایید. از آن جا که اجزای مختلف قالب‌ها باید به یکدیگر متصل شوند، پس از اتصال می‌بایست اتصالات آن‌ها را به خوبی بررسی کنید. پس از تکمیل فرایند سر هم کردن قالب‌ها، آن‌ها را تراز کنید تا قالب بندی به درستی انجام شود.

باید گفت علاوه بر مواردی که گفته شد، انواع دیگری از قالب بندی نیز وجود دارند که بسته به نوع سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند. باید بدانید که قالب‌بندی به هر شکلی که باشد، باید توسط افراد متخصص انجام شود تا در ادامه روند ساخت و ساز، مشکلی ایجاد نشود.

کلام آخر

نکته مهمی که در تمام انواع قالب بندی می‌بایست مورد توجه قرار گیرد، این است که قالب‌ها و ابزار قالب بندی را از مرجعی معتبر خریداری کنید تا کیفیت مطلوبی داشته باشند. به این ترتیب تا حد زیادی از بابت نتیجه کار اطمینان خواهید داشت. از طرفی کمک گرفتن از نیروی انسانی ماهر و کاردان از جمله موارد ضروری در انجام هر کاری است. آموزش قالب بندی امری است که می تواند نیروی انسانی ساده را به نیرویی ماهر تر تبدیل کرد.